KTS nổi tiếng Tadao Ando đã có những tác phẩm kiến trúc rất độc đáo. Những bản vẽ sơ phác của ông là những bài học đáng giá cho KTS và sinh viên (SV) kiến trúc. Ý tưởng sáng tạo của ông luôn đơn giản, mang tính chất “thiền”, một yếu tố tinh thần tạo nên bản sắc dân tộc Nhật Bản.
Năm 1983, ông thiết kế Khu chung cư Rokko trên sườn núi tại tỉnh Hyogo ở Nhật bản. Những khối nhà nhấp nhô giật cấp ngoạn mục ăn nhập với cảnh quan núi rừng tạo nên một khu nhà ở tiện nghi và đẹp.
Năm 1989, một công trình nhỏ nhưng là một kiệt tác của Tadao Ando ra đời: Nhà thờ ánh sáng ở thành phố Ibaraki, Osaka Nhật Bản. Trong 2 sơ phác ta thấy ý chủ đạo của tác giả là hình thánh giá chữ thập trên tường cuối nhà thờ và hình chữ V là phối cảnh của hai tường bên và trần nhà thờ chụm vào điểm biến ở phần dưới chữ thập. Qua hình 4, ta thấy hiệu quả độc đáo nhất xuất hiện: Hình ảnh thánh giá hiện lên chiếu sáng vào nội thất nhà thờ. Hình ảnh thiêng liêng, tĩnh, cực kỳ đơn giản nhưng cô đọng mang tính chất “thiền” truyền thống Nhật Bản. Hình 5 là mặt bằng ngôi nhà thờ bé nhỏ. Một tường xiên xác định lối ra vào của nội thất nhà thờ. Mảng tường xiên này Tadao Ando còn dùng trong một hai trường hợp nữa, đó cũng là một nét đặc sắc trong phong cách sáng tạo của Tadao Ando.
Bảo tàng nghệ thuật ở Naoshima – Nhật Bản là một công trình nằm trong một ngọn đồi thấp. Công trình ngầm này có những không gian lấy ánh sáng là những hình vuông, chữ nhật, tam giác nằm rải rác trên đồi. Bản sơ phác nguệch ngoạc đã được thực hiện một cách ngoạn mục trên thực tế.
Bảo tàng nghệ thuật hiện đại Fort Worth xây dựng ở Hoa Kỳ là một tác phẩm nổi tiếng của Tadao Ando. Những ngôi nhà kính hình hộp có mái là các tấm bê tông đặt trên trụ hình chữ Y và cắm xuống hồ nước. Tất cả toát lên tính chất cực kỳ đơn giản, thanh nhã, cho nên nhiều nhà lý luận liệt các tác phẩm của Tadao Ando vào trường phái kiến trúc tối giản (Minimalism). Những nét sơ phác của Tadao Ando đã được thực hiện rất trung thành.
Tadao Ando có hai công trình tôn giáo độc đáo là “Nhà thờ nước” và “Đền thờ nước”. “Nhà thờ nước” được xây dựng ở Tomamu, tỉnh Hokkaido, Nhật Bản năm 1988. Hai phác thảo mặt đứng và mặt bằng cho ta thấy ý đồ của tác giả cực kỳ đơn giản. Hình 12 nhấn mạnh cây thánh giá trên mặt nước, trước buồng lễ của nhà thờ (cái vạch ngang phía trên). Hình 13 là sơ phác bố cục mặt bằng tổng thể nhà thờ gồm 2 khối vuông, khối vuông nhỏ bằng kính nằm lệch bên khối vuông lớn là buồng của tín đồ. Trên trục khối vuông lớn kéo ra mặt hồ là cây thánh giá.
“Đền thờ nước” được xây dựng năm 1991 tại vùng núi Hyogo, Nhật Bản. Toàn bộ đền thờ nằm dưới một hồ nước thả sen. Bản sơ phác tác giả cho cầu thang nằm bên cạnh hồ nước tròn, nhưng đến khi xây dựng thì thang xuống đền thờ nằm tại giữa hồ, điều này càng làm cho công trình độc đáo hơn.
Năm 2011, Tadao Ando thiết kế Nhà hát Thượng Hải. Đó là một khối hộp chữ nhật 8 tầng. Cái độc đáo là mấy lỗ khoét vào khối hộp này. Lỗ khoét lớn nhất hướng ra mặt nước để lộ hai hành lang cho khán giả đứng ngắm hồ nước. Ở mặt bên cũng có 2 lỗ khoét nhỏ hình bán nguyệt, khiến công trình bớt vẻ khô khan của khối hộp. Bản sơ phác nhấn mạnh bóng của công trình in xuống mặt nước. Khi xây dựng phối cảnh ta thấy công trình trung thành với sơ phác, cả khối nhà cao tầng sau nhà hát cũng đóng góp vào cảnh quan chung của nhà hát.
Năm 2003, ông xây dựng 2 ngôi nhà rất nhỏ gọi là Nhà 4x4m tại Jarumiku, Kobe, Hyogo – Nhật Bản. Công trình nằm trên bờ biển. Sơ phác của ông cho ta thấy ông đã đẩy lệch tầng 4 nên ngôi nhà sinh động hẳn lên. Tầng trên cùng cao hơn và rộng hơn (vì chỉ có một thân cầu thang) dùng làm tầng sinh hoạt chung, có bếp nấu tại đây. Hình 19 sơ phác phối cảnh và mặt đứng (lệch tầng trên cùng). 2 ngôi nhà 4×4 đặt cạnh nhau đã được xây dựng ở Kobe, mặt hướng ra biển.
Năm 2014, Tadao Ando làm công trình Centre Roberto Garza Sada de Arte (Trung tâm nghệ thuật Roberto Garza Sada) ở Mexico. Đây là một cái cổng nhưng cũng là một ngôi nhà nhiều tầng lớn. Ando đã tạo một khối vặn rất ngoạn mục. Bản sơ phác cho ta thấy khối bê tông khổng lồ vặn để lộ ra một lỗ trống như một hang động, con đường chính chạy qua đây có cảm giác như đi vào hang và cuối hang mở ra thiên nhiên. Công trình đã được xây dựng cho ta thấy mặt bên của công trình có những cửa lớn. Toàn bộ công trình là một khối bê tông trần đồ sộ rất ấn tượng. Kiến trúc của Tadao Ando rất đơn giản và mang đậm tính chất tạo hình.
Thay lời kết
Qua những sơ phác của Tadao Ando, ta thấy nổi bật lên mấy đặc điểm:
- Tính chất hình học sơ cấp thể hiện ở các khối chữ nhật, vuông, tròn, đó cũng là thừa hưởng những ưu điểm của chủ nghĩa công năng;
- Tính chất cực kỳ đơn giản là một biểu hiện rõ rệt của chủ nghĩa tối giản (Minimalism);
- Những tư tưởng và sáng tạo độc đáo như hình thánh giá và bức tường chéo trong Nhà thờ ánh sáng, lối đi xuống đền thờ nước ở giữa hồ sen, ngôi nhà vặn mình thành một hang động tại Trung tâm nghệ thuật Roberto Garza Sada…;
- Toàn bộ các tác phẩm của Tadao Ando rất trầm lặng, không ồn ào, tinh giản triệt để mang tính chất “thiền”, một nét rất độc đáo, sâu sắc đầy ý nghĩa tượng trưng của truyền thống kiến trúc Nhật Bản.
PGS.TS Tôn Đại
(Bài đăng trên Tạp chí Kiến trúc số 04-2018)
